Cristal Monopole: een (verloren) Aarschots icoon

Zo’n vier jaar geleden sloot Cristal Monopole noodgedwongen de deuren. Daarmee verloren Aarschot en omstreken het lekkere water en de frisse limonades die het familiebedrijf produceerden. Producent Jan Serneels en zijn dochter Ilse vertellen hun verhaal. “Het zou zonde zijn moest zo’n goede mineraalbron zomaar verloren gaan.”

Ik ontmoet Jan en Ilse in een café op de Grote Markt, helaas met een glaasje water van een eindje verderop in ons land. “Ik mis ons water nog, ja”, glimlacht Ilse. “Smaken verschillen, maar ik vond dat van ons het lekkerst.”

Laat ons beginnen bij het begin. Zo’n honderd jaar geleden baatte de grootvader van Jan Serneels, die dezelfde naam droeg, op de site van wat later Cristal Monopole zou worden een stalling uit voor vee dat moest wachten op een overstap met de trein. Uiteraard moesten de vervoerders van het vee ook wachten, en dus besloot Jan een klein café te openen waar ze in tussentijd iets konden drinken. “Aanvankelijk verkocht hij bier, maar dat bleek geen goed idee, zo tijdens de werkuren”, lacht Ilse. “Water drinken was toen nog not done, dat was voor de dieren. En dus is hij overgestapt op water met grenadine, de basis van onze latere limonades.”

Het werd al gauw een succes. Wat begon als een zijweggetje, werd een carrière op zich. Na een veranderde tijdsgeest op vlak van drinkgewoontes begon Jan het water ook apart te verkopen. Zijn waterput bleek verrassend zuiver, dankzij de harde kleigrondlagen waar het water moest doordringen. Uit een latere analyse van de hydrologische dienst van de universiteit van Leuven bleek het water tussen de 40 en 60 jaar oud te zijn.

Op water rust haast een nultolerantie. Het moet bij wijze van spreken in een steriele ruimte worden gebotteld. Voor mineraalwater als dat van Cristal Monopole zijn de voorwaarden nog strenger: het water moet rechtstreeks van de bron in de fles gaan, anders krijg je geen erkenning. “Door al die lagen bleef het water heel goed beschermd. Eigenlijk was het een groot geluk dat de grond zo hard was, hij daardoor zo diep moest graven en haast per ongeluk op een mineraalbron stootte. Het is heel moeilijk als je daar doelbewust op zoek naar moet.”

In 1965 begon kleinzoon Jan bij Cristal Monopole. In 2006 studeerde diens dochter Ilse af als boekhouder. Later nam ze de administratie van Cristal Monopole op zich. Samen hebben ze het bedrijf zien uitgroeien tot een groot succes. De laatste decennia bottelden ze 100 paletten water per dag. Maar het is altijd een familiebedrijf gebleven. “We deden alles zelf: het bottelen, het transport, de groothandel. Er zijn weinig waterproducenten in België die nog zo werken. En het worden er alsmaar minder.”

Doorheen de jaren bleef de familie experimenteren. Aangezien heel wat oudere klanten werden geconfronteerd met suikerziekte en daardoor hun vertrouwde limonade moesten missen, zocht Jan naar een gezonde oplossing. Hij begon te lezen over het toen nog onbekende stevia, een natuurlijke suikervervanger. Zo kwam hij in contact met professor Geuns, die de steviaplant heeft helpen legaliseren. Cristal Monopole was een van de eerste bedrijven die werkte met de zoetstof. Geen evidentie. “Als je als klein bedrijfje iets nieuws wil lanceren, kruipt daar heel veel tijd en energie in. Bovendien heeft stevia een heel uitgesproken smaak. De oude generatie vergeleek het met zoethout en wist het wel te smaken, maar de meeste jonge mensen vonden het maar niets. Uiteindelijk hebben we er nog een andere suikervrije zoetstof aan toegevoegd, om de smaak wat toegankelijker te maken.”

Een groot succes. De stevialimonade en -cola werden bekend over heel België. “Er was zelfs een man van Sint-Truiden die bij wijze van spreken heel de stad voorzag van onze limonade. Dan verwittigde hij ons wanneer hij kwam en laadde hij zijn camionette vol. Zo ging dat vaak, via mond-tot-mondreclame bereikten we klanten van overal.”

Ook het ecologische aspect gaf voor veel potentiële klanten de doorslag. “Onze dranken waren puur natuur, met ingrediënten van Belgische oorsprong en we hebben altijd gekozen voor glazen flessen, ook al was er veel vraag naar plastic. Voor ons was dat een evidentie. Plastic viel gewoon niet te verantwoorden. Ook qua smaak, trouwens. Een glazen fles behoudt de kwaliteit van het water veel beter.”

Net toen de stevialimonade ingeburgerd was, kreeg de familie bezoek van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) en kregen ze een to-dolijst onder de neus geschoven. Een daarvan was het behandelen van de vloer met een waterafstotende verf. Alleen bleek dat in putje winter geen sinecure. De verf begon af te brokkelen door de koude en de familie haalde haar termijn niet.

Twee jaar later belandde een bak met testflessen (waaronder eentje met chloor) per ongeluk bij een klant. Die had meteen door dat er iets niet pluis was, en alle bakken van hetzelfde lot werden meteen teruggevraagd. Niemand raakte in gevaar, maar voor het FAVV was het de druppel die de emmer deed overlopen. “Ik snap dat ze streng moeten zijn, maar zo’n fouten gebeuren. Zelfs giganten als Colruyt en Coca Cola doen soms recalls. Dat wij dat als klein familiebedrijfje één keer in bijna honderd jaar tijd moesten doen, zou toch niet het einde van ons bedrijf mogen betekenen? Maar volgens het FAVV bewees het voorval dat mijn vader, toen al op pensioenleeftijd, te oud werd en steken liet vallen.”

De vergunning van Cristal Monopole werd ingetrokken, maar later gaf de rechtbank de familie via kortgeding gelijk: het FAVV had te fel gereageerd. “We kregen de kans om een overnemer te zoeken, maar er was te weinig tijd om mensen te vinden en op te leiden. Het is een moeilijke stiel, die je bovendien niet terugvindt op de jobbeurs. En dus zijn we moeten sluiten.” De familie vindt het nog steeds jammer. “Het is een stuk geschiedenis van bijna honderd jaar, dat zomaar verdwijnt. Ons bedrijf was ook een sociaal gebeuren: iedereen in Aarschot kent wel iemand die een studentenjob bij ons heeft gedaan. Iedereen kent onze familie.”

De site werd ter beschikking gesteld van De Haven, dat kort na dit interview eveneens de deuren moest sluiten, om er culturele activiteiten te organiseren, maar de bron blijft de laatste jaren onaangeroerd. “We hopen nog steeds dat iemand de zaak wil verderzetten. Jammer dat er zo weinig ondersteuning is voor kleine familiebedrijfjes als de onze. Het zou toch zonde zijn als zo’n goede mineraalbron zou verdwijnen.”